क्यान्सरका लक्षण देखा पर्नासाथ उपचार गरेको खण्डमा मात्र कुनै पनि मानिस सामान्य जीवनमा फर्कन सक्छ । समयमै रोगको पहिचान गर्न सकियो भने तुलनात्मक रूपमा खर्च पनि कम हुन्छ । हाम्रै समाजमा कतिपय यस्ता व्यक्ति छन्, जसले क्यान्सरलाई सहजै पराजित गर्न सफल भएका छन् । क्यान्सरको सफल उपचारपछि सामान्य हिसाबले नै जीवन गुजारा गरिरहेकाहरूको संख्या पनि उल्लेख्य छ ।

तर क्यान्सरसम्बन्धी हालैको एक घटनाले भने विश्व समुदायलाई तरंगित बनाइदिएको छ । बेलायती नागरिकहरू शनिबार बिहान जब उठे, उनीहरूमध्ये अधिकांशको चासो अखबारका प्रथम पृष्ठमा थियो । कारण, बेलायती राजकुमारी केट मिडेल्टन (क्याथरिन) ले आफूलाई क्यान्सर भएको खुलासा गरेका समाचारहरू प्रकाशित भएका थिए ।

‘राजकुमारीले आफूलाई क्यान्सर भएको खुलासा गरिन् र भनिन्– म ठीक हुनेछु,’ द टाइम्सले समाचारको शीर्षक राखेको छ । त्यस्तै, द सन

ट्याब्लोइडले राजकुमारीलाई भनेको छ, ‘केट ∕ तपाईं एक्लै हुनुहुन्न ।’

४२ वर्षीया राजकुमारी केटले केही साताको परीक्षणपछि आफूलाई क्यान्सर भएको र उपचार गराइरहेको गत शुक्रबार एक भावुक भिडियोमार्फत खुलासा गरेकी थिइन् । भिडियो सार्वजनिक गर्ने केटको कदम आफैंमा निकै साहसिक हो । सामान्य अवस्थामा क्यान्सरपीडित कुनै पनि व्यक्ति क्यामेराअगाडि बोल्दा आत्तिने मात्र होइन, सार्वजनिक रूपमा आफ्नो स्वास्थ्य अवस्थाबारे बताउनसमेत हिचकिचाउँछन् । तर केन्सिङ्टन दरबारको बगैंचाको एक सामान्य बेन्चमा बसेकी केटले निर्धक्कसँग आफ्नो कथा सार्वजनिक गरिन् । भिडियोमा केटले आफूले गरिरहेको अनुभवबारे स्पष्ट र खुलेर बोल्नु आफैंमा असामान्य हो ।

केट बेलायती राजगद्दीका उत्तराधिकारी विलियमकी पत्नी हुन् । यसको अर्थ, उनी बेलायतकी हुनेवाला रानी हुन् । यस हिसाबले जनतासँग प्रत्यक्ष रूपमा जोडिने केटले उक्त निर्णय आफ्ना पति विलियमसँगको परामर्शपछि मात्र सार्वजनिक गरेको अनुमान गरिएको छ ।

‘गत जनवरीमा, मैले लन्डनमा पेटको एउटा शल्यक्रिया गराएँ र त्यसबेला मेरो अवस्था क्यान्सररहित छ भन्ने सोचिएको थियो,’ केटले भिडियोमा भनेकी छन्, ‘शल्यक्रिया सफल भयो । तर, त्यसपछिको परीक्षणमा क्यान्सर देखिएको थियो । त्यसैले मेरो मेडिकल टोलीले मलाई प्रिभेन्टिभ किमोथेरापी गर्नुपर्ने सल्लाह दियो र म अहिले त्यो उपचारको प्रारम्भिक चरणमा छु ।’

भिडिओ सन्देशमा केटले आफ्नो उपचारमा संलग्न डाक्टरहरूको टोलीलाई पनि धन्यवाद दिएकी छन् । क्यान्सर देखिएपछिको अवस्थालाई सामान्य बनाउन र परिवारका लागि पनि आफू र पति विलियमले सक्दो प्रयास गरिरहेको केटको भनाइ छ । ‘सर्वसाधारणको माया र समर्थन मेरा लागि आराम र आश्वासनको प्रमुख स्रोत हो,’ केटले भनेकी छन् । उनले आफ्नो छेवैमा विलियम रहेका र आफू दिनानुदिन बलियो बन्दै गइरहेको बताएकी छन् ।

‘हामी आशा गर्छौं कि तपाईंले सबै कुरा बुझ्नुभएको छ । एक परिवारको रूपमा, मैले मेरो उपचार पूरा गर्दा केही समय, ठाउँ र गोपनीयता चाहिन्छ,’ उनले भनेकी छन्, ‘म फर्केर आउनेछु । त्यसका लागि म सक्षम छु । तर अहिलेको लागि, मैले पूर्ण निको हुनेमा ध्यान केन्द्रित गर्नुपर्छ । क्यान्सरबाट प्रभावितलाई आश्वस्त पार्दै केटले थपेकी छन्, ‘कोही पनि एक्लै छैनन् ।’

केट र विलियमका १० वर्षका जर्ज, ५ वर्षका लुइस गरी दुई राजकुमार र ८ वर्षीया राजकुमारी चार्लोट गरी तीन सन्तान छन् । । विलियमले २०११ अप्रिल २९ मा केटसँग विवाह गरेका थिए । २०१० को नोभेम्बरमा विवाहको घोषणा हुनुअघि केट बजार व्यवस्थापनसँग सम्बन्धित जागिर र परोपकारी कार्यमा संलग्न थिइन् ।

केटलाई पेटको एउटा शल्यक्रिया गर्ने क्रममा क्यान्सर भएको पत्ता लागेको थियो । मिति सार्वजनिक नगरे पनि केटको गत जनवरीमा शल्यक्रिया गरिएको थियो । त्यतिबेला केन्सिङ्टन दरबारले केटको शल्यक्रिया सफल भएको र ‘क्यान्सरसम्बन्धी नभएको’ जनाएको थियो ।

तर चिकित्सकहरूले गरेका परीक्षणहरूमा भने केटलाई क्यान्सर पनि भएको पत्ता लागेको थियो । सामान्यतः शल्यक्रियाबाट निकालिने तन्तुमा रहेका कोष पहिचानका लागि प्रयोगशालामा परीक्षण गर्ने गरिन्छ । त्यसैक्रममा राजकुमारीमा क्यान्सर देखिएको हो ।

शरीरको कुनै पनि भागको कोष अनियन्त्रित रूपमा खण्डीकरण भएको खण्डमा क्यान्सर हुने गर्छ । समयमै पत्ता लगाएर उपचार नभए यी कोषिकाहरू शरीरका अन्य तन्तुहरूमा पनि फैलँदै जान्छन् । त्यसलाई मेटास्टाटिक क्यान्सर भनिन्छ ।

क्यान्सर पहिचान भएपछि केटले गत फेब्रुअरी अन्त्यबाट रोग बढ्न नदिन किमोथेरापी उपचार सुरु गरेकी थिइन् । चिकित्सकहरूको टोलीले केटलाई ‘प्रिभेन्टिभ किमोथेरापी’ दिइरहेका छन् । केटले क्यान्सर थप फैलन नदिनका लागि उक्त थेरोपी गराइरहेको बताएकी छन् । क्यान्सरका कोषिकाहरू मार्नका लागि गरिने उपचार विधि हो, किमोथेरापी । चिकित्सहरूका अनुसार यो चक्की वा तरल औषधिका रूपमा पनि दिन सकिन्छ । यस्तो उपचारमा परामर्शदाताको काम गर्दै आएका प्राध्यापक एन्ड्रू बेग्सलाई उद्धृत गर्दै बीबीसीले भविष्यमा क्यान्सर बल्झिने जोखिम रोक्नका लागि प्रिभेन्टिभ किमोथेरापी दिइने जनाएको छ । यद्यपि, क्यान्सरको प्रकार, पीडितको अवस्था र क्यान्सर फैलने दरका आधारमा चिकित्सकहरूले यस्तो थेरापी दिने समयावधि र मात्रा निर्धारण गर्ने गर्छन् । तर उनले उपचार गराइरहेको अस्पतालबारे भने दरबारले केही खुलाएको छैन । जनवरीमा केटको शल्यक्रिया भने लन्डनस्थित एक निजी क्लिनिकमा गरिएको थियो ।

केटले शुक्रबार सार्वजनिक गरेको भिडिओ सन्देशमा शल्यक्रियापछि गरिएका परीक्षणहरूबाट शरीरमा क्यान्सर रहेको पुष्टि भएको बताएकी छन् । यद्यपि, केटले आफूलाई भएको क्यान्सरको प्रकृतिबारे भने केही उल्लेख गरेकी छैनन् । केन्सिङ्टन प्यालेसले पनि यसबारे केही खुलाएको छैन । ‘हामीले कसैको स्वास्थ्यसम्बन्धी व्यक्तिगत जानकारीहरू सार्वजनिक गर्दैनौं,’ दरबारका प्रवक्ताले भनेका छन्, ‘अन्य नागरिकलाई जस्तै राजकुमारीसँग पनि आफ्नो स्वास्थ्यबारे गोपनीयता कायम राख्ने अधिकार सुरक्षित छ ।’

यसअघि, बेलायती राजा चार्ल्स तृतीयलाई पनि क्यान्सर देखिएको थियो । गत फेब्रुअरी ५ मा प्रोस्टेट शल्यक्रिया गरेका ७५ वर्षीय चार्ल्सलाई क्यान्सर रहेको पत्ता लागेको थियो । बकिङ्घम दरबारले ‘राजालाई क्यान्सरको रहेको उपचारका क्रममा पत्ता लागेको’ जनाएको थियो । त्यसयता उनको उपचार भइरहेको छ ।

चार्ल्सलाई भएको क्यान्सरको प्रकृतिबारे दरबारले भने केही उल्लेख गरेको छैन । उपचाररत भए पनि चार्ल्सले राज्यको काम जारी राख्ने तर सार्वजनिक समारोहमा संलग्नता स्थगित गर्ने जनाइएको थियो । दरबारका अनुसार चार्ल्सले क्यान्सर पहिचान भएपछि आफ्नो स्वास्थ्य अवस्थाबारे परिवारका सदस्यहरूलाई समेत जानकारी गराएका थिए ।

यूकेमा हरेक दुईमध्ये एक जनालाई आफ्नो जीवनकालमा कुनै न कुनै प्रकारको क्यान्सर हुने तथ्यांक छ । बर्सेनि १ लाख ६७ हजारले क्यान्सरका कारण ज्यान गुमाउने गरेका म्याकमिलान क्यान्सर सपोर्टले उल्लेख गरेको छ । म्याकमिलानका अनुसार यहाँ क्यान्सर संक्रमितको संख्या ३० लाख हाराहारीमा छ ।

विश्व स्वास्थ्य संगठन (डब्लूएचओ) को पछिल्लो तथ्यांकअनुसार विश्वमा बर्सेनि करिब एक करोड जनाको क्यान्सरका कारण मृत्यु हुने गरेको छ । तीमध्ये सबैभन्दा बढी स्तन, फोक्सो, आन्द्रा र प्रोस्ट्रेट क्यान्सरका कारण ज्यान जाने गरेको छ । नेपालमा भने बर्सेनि करिब १५ हजार जनाले क्यान्सरका कारण ज्यान गुमाइरहेका छन् । स्वास्थ्य मन्त्रालयका अनुसार वार्षिक सरदर ३५ हजार क्यान्सरका नयाँ रोगी थपिने आँकलन छ । क्यान्सरको विकास हरेक मानिसको शरीरमा हुन सक्ने भए पनि उमेर बढ्दै जाँदा त्यसको जोखिम बढ्ने गर्छ । अधिकांश मानिसलाई ४० वर्ष वा त्यसभन्दा माथिको उमेरमा क्यान्सर देखिने गरेको छ ।

वैज्ञानिकहरूले हालसम्म क्यान्सरका दुई सयभन्दा धेरै प्रकारहरू पत्ता लगाइसकेका छन् । तर हरेक क्यान्सर पत्ता लगाउने र उपचार गर्ने विधि भने फरक फरक छन् । पछिल्लो पाँच दशकमा भने क्यान्सर लागेका मानिस उपचारबाट बाँच्ने सम्भावना दोब्बर भएको छ । चिकित्सकहरूका अनुसार अधिकांश क्यान्सर खराब जीवनशैलीका कारण हुने गर्छ । तर कतिपय हकमा यो वंशानुगत रुपमा पनि आउन सक्छ । यद्यपि, वंशानुगत क्यान्सरको जोखिम १० प्रतिशत हाराहारी मात्र हुने वैज्ञानिकहरू बताउँछन् ।

खानपानमा सन्तुलन कायम राख्ने, दैनिक व्यायाम, सुर्तीजन्य पदार्थ तथा मदिरा सेवन नगर्ने, नियमित परीक्षण गरेको खण्डमा क्यान्सरबाट बच्न सकिन्छ । त्यसका साथै, पछिल्लो समय धूलोधूँवा, विकिरण, रसायनहरूको प्रयोग तथा विषाक्त खानेकुराजस्ता बाह्य वातावरण पनि क्यान्सरको जोखिम बढाइरहेका छन् ।

कुनै पनि व्यक्तिमा क्यान्सर रहेको थाहा पाउने एक मात्र उपाय भने परीक्षण नै हो । त्यसकारण क्यान्सरलाई पहिलो चरणमै थाहा पाउनका लागि नियमित परीक्षण गर्नुको विकल्प छैन । तर कतिपय अवस्थामा विभिन्न लक्षणका आधारमा पनि क्यान्सरबारे थाहा हुन सक्छ ।

दिसापिसाबमा रगत देखिने, ज्वरो आउने र असाधारण थकान हुने, अचानक तौल घट्ने, पिसाबमा समस्या आउने, बिनाकारण रक्तस्राव वा दुखाइ हुने, असामान्य गाँठा वा सुन्निने समस्या, लगातार खोकी लाग्नेलगायतका लक्षण देखिएको खण्डमा क्यान्सरको जोखिम हुन सक्छ । यस्तो अवस्थामा तत्काल परीक्षण गराउनुपर्छ । किनकि, क्यान्सर जति छिटो पत्ता लाग्यो, त्यसको उपचार पनि त्यति नै सहज र कम खर्चिलो हुन्छ ।